Virtuele fiets- en voetgangersbruggen creëren over de Schelde
Verschenen in Magazine Personenvervoer, september 2018
Het verkeer naar de Antwerpse haven zit muurvast. Bij gebrek aan openbaar vervoer zijn duizenden werknemers aangewezen op de auto of de fiets om zich naar hun bedrijf te begeven. Met waterbuslijnen die zigzaggend over Schelde en Albertkanaal varen en een Fietsbus tussen linker- en rechteroever creëert Havenbedrijf Antwerpen enkele `virtuele bruggen’ voor fietsers en voetgangers. Toekomstplannen mikken op een netwerk van bedrijfsbussen en collectieve elektrische fietsen.
“Mobiliteit naar de haven? Het staat vast”, opent Tom Verlinden, mobility manager bij Havenbedrijf Antwerpen. “Als wij oplossingen moeten zoeken, dan is het niet in het verder belasten van de wegcapaciteit, want die is er overdag niet meer. Waterwegen, spoorwegen en fietsroutes hebben nog genoeg capaciteit en ook het wegennet, weliswaar ’s nachts. Als oplossing streven wij naar een modal shift van zowel het vracht- als het personenvervoer. Voor het vrachtvervoer bieden binnenvaart en spoorwegen uitkomst. Binnenvaart neemt nu 38% voor haar rekening; binnen vijf jaar kan dat 42% zijn. De spoorwegen tekenen nu voor 7% en dat percentage kan verdubbelen. Wat er dan nog rest aan goederen die over de weg vervoerd moeten worden, moet zoveel als mogelijk ’s nachts gebeuren.”
Openbaar vervoer en fiets voor autosolisten
“In het personenvervoer moet er eveneens een modal shift gebeuren. Wij moeten autosolisten aansporen om het openbaar vervoer of de fiets te nemen. De haven ligt vol rails maar we hebben alleen reizigersstations nabij de rand van het havengebied. Buslijnen zijn er amper. Er is wel een netwerk van water- en fietswegen dat meer optimaal benut kan worden”.
Een mobiliteitsstudie toonde aan dat zo’n 4.000 mensen vanop rechteroever, ten noorden van Antwerpen, werken bij havenbedrijven op de linkeroever. Omgekeerd is er een vrijwel gelijkaardig aantal personen dat dagelijks van linker- naar rechteroever pendelt. “Wanneer je die verplaatsingen recht op recht uittekent, gaat het om hooguit 12-15 km, wat een perfecte afstand is voor een verplaatsing per fiets of e-bike. Het probleem is alleen dat er geen fietsverbinding over of onder de Schelde en Kanaaldok is. Potentiële fietsers moeten minstens 40 km woon-werkverkeer afleggen omdat zij telkens naar de voetgangers¬tunnel in het stadscentrum moeten rijden. Vroeger was er nog de veerdienst Lillo-Doel maar die werd afgeschaft. Daarom hebben wij gekozen voor wat je een project met ‘virtuele bruggen’ over de Schelde kan noemen”, verduidelijkt Tom Verlinden.
Waterbus naar het Noorden
Een eerste project, dat vorig jaar werd opgestart, is DeWaterbus, een snelle bootverbinding stroom¬opwaarts van Antwerpen, via Kruibeke naar Hemiksem. Om het halfuur vaart DeWaterbus met 40 km/u op de Schelde heen en weer tussen Antwerpen-centrum en de streek ten zuiden van Antwerpen. Havenbedrijf Antwerpen kende de concessie hiervoor toe aan Aqualiner dat reeds enorme ervaring heeft met waterbussen in Rotterdam-Dordrecht. Het Havenbedrijf wil zich inzetten voor de nieuwe noordelijke lijn in het havengebied maar hoopt op financiële partners voor de huidige lijn naar Hemiksem en de toekomstige lijn naar Wijnegem.
“Vanaf het najaar starten wij gefaseerd met een noordelijke lijn stroomafwaarts richting Van Cauwelaertsluis. Naarmate de aanlegsteigers worden geplaatst, worden er haltes geopend aan Antwerpen-Linkeroever/Sint-Annastrand, nabij het oude Droogdokkenpark, nabij Deme Zwijndrecht, aan de Ketenislaan en nabij de Van Cauwelaertsluis. Eigenlijk zigzaggen wij over de Schelde en creëren wij enkele ‘virtuele bruggen’ waardoor voetgangers en fietsers zich kunnen verplaatsen tussen de linker- en rechteroever”, geeft Tom Verlinden aan.
“In het voorjaar van 2019 opent een tweede water-buslijn vanuit Wijnegem over het Albertkanaal tot het Straatsburgdok, vlakbij nieuwe Havenhuis. Deze locatie wordt een hub voor personenvervoer naar en in de haven en stad. Je krijgt hier de eindhalte van DeWaterbuslijn naar Wijnegem, je hebt hier reeds een verdeelpunt voor deelfietsen en weldra komt hier ook de eindhalte van een tramlijn. Op fiets- en wandelafstand kan je van hieruit doorsteken naar DeWaterbushalte ‘Droogdokken’ op de Scheldelijn.”
Fietsbussen tussen linker- en rechteroever
Een tweede project, dat de voorbije maanden door het Havenbedrijf werd gestart, is de Fietsbus. In het noorden van de haven kan het wegverkeer via de Tijsmanstunnel onder het Kanaaldok en via de Liefkenshoek-toltunnel onder de Schelde heen en weer rijden tussen linker- en rechteroever. “Met de Fietsbus geven wij fietsers de mogelijkheid om deze korte route te gebruiken. Om het kwartier vertrekt op de Noorderlaan een omgebouwde gelede bus, met ingebouwde fietsstalling in het voorste gedeelte, richting linkeroever. Er wordt gestopt op de Scheldelaan en aan weerszijden van de Liefkenshoektunnel. Het traject werd zo kort mogelijk gehouden waardoor de bus telkens net voor de tunnel invoegt en niet mee moet aanschuiven in de files voor beide tunnels”, verduidelijkt Verlinden.
De Fietsbus biedt plaats aan 25 tot 30 fietsers en wordt sinds de introductie in april vrij goed gebruikt. Deze ‘virtuele brug’ komt duidelijk tegemoet aan de vraag naar een korte en efficiënte fietsverbinding tussen beide Scheldeoevers ten noorden van Antwerpen. Dit project wordt gefinancierd door het Havenbedrijf en de Vlaamse overheid en is gratis voor fietsers.”
Netwerk van bedrijfsbussen
Naast de reeds gerealiseerde projecten van DeWaterbus en Fietsbus werkt Havenbedrijf Antwerpen enkele toekomstplannen uit. “Omdat er naar en in de haven nauwelijks openbaar vervoer is, zetten bedrijven zelf in op werknemersvervoer. Er zijn twee grote netwerken”, licht Verlinden toe. “Enerzijds zijn dat de bussen die voor BASF rijden, anderzijds is dat de i-Bus of industrie-Bus die rijdt voor medewerkers en bezoekers van een aantal bedrijven. Beide bedrijfsbusdiensten rijden gemakkelijk tot 30 km landinwaarts richting Antwerpse Kempen en Oost-Vlaanderen. Aanvullend zijn er een aantal kleinere initiatieven van onder meer Total, Exxon en Katoennatie maar zij hebben geen netwerk zoals BASF en i-Bus. Daar bovenop komen enkele pendelbussen die wij vanuit een beperkt aantal locaties inleggen naar de haven.”
“Samen met alle spelers bekijken wij nu of wij alle initiatieven kunnen samenvoegen en één groot netwerk kunnen vormen. Werknemers zouden dan via de bestaande lijnen naar verschillende hubs in en rond de haven worden gevoerd en daar eventueel kunnen overstappen op een bus die hen naar hun bedrijf brengt. Wanneer wij de huidige lijnen op de kaart uittekenen vormt zich een zeer mooi stervormig netwerk waarmee wij een potentieel van 140.000 personen kunnen bereiken. De gesprekken verlopen constructief en wij hopen tegen het einde van het jaar de nodige besluiten te kunnen nemen. Wanneer wij dit netwerk kunnen realiseren en het na een opstartfase goed scoort, overwegen wij om de buslijnen open te stellen voor werknemers van andere bedrijven.”
Collectief elektrisch fietssysteem
Een ander toekomstproject omvat de uitbouw van een collectief elektrisch fietssysteem. “Het gaat niet om een deelfietssysteem”, verduidelijkt Verlinden. “Wij zouden elektrische fietsen voorzien aan belangrijke stations, (water)bus- of tramhaltes. Aan de rand van het Antwerpse havengebied heb je op linkeroever stations zoals Beveren, Melsele en Zwijndrecht en op rechteroever stations zoals Luchtbal, Noorderdokken, Ekeren en Sint-Mariaburg. Die liggen te ver van de havenbedrijven om de afstand te overbruggen met een klassieke fiets, maar met een elektrische fiets kan dat wel binnen een aanvaardbare tijd. Werknemers nemen dan aan de halte de elektrische fiets naar hun werk, waar de fiets de hele dag blijft staan. Nadien keren zij met de fiets weer huiswaarts tot aan het station of de halte. Fietsen kunnen ook gestationeerd worden nabij de aanlegsteigers van DeWaterbus of aan hubs van het mogelijk toekomstige netwerk van bedrijfsbussen. Ook rond de haalbaarheid van dit project verwachten wij meer duidelijkheid rond de jaarwisseling.”
Trams
De tramlijn tot het Havenhuis komt er wellicht vanaf de lente 2019. Dat is, volgens De Lijn, onder voorbehoud van tijdige oplevering van de infrastructuur door de aannemer en in de veronderstelling dat de testritten vlot verlopen.
Of tramlijn 7 vanuit Mortsel, via het stadscentrum, naar het Eilandje wordt verlengd, of dat er een nieuwe tramlijn wordt uitgetekend, wordt nog volop bestudeerd. De vooropgestelde ‘Noorderlijn’ zou vanaf de park-and-ride Havana en de Noorderlaan via de Mexicobrug naar het Havenhuis rijden. Een eventueel obstakel voor de verlenging van tramlijn 7 naar het Havenhuis is de Londenbrug, een beweegbare brug in staal die onderhevig is aan verschillen in de omgevingstemperatuur.
Treinen
Echt bereikbaar met de trein is de Antwerpse haven niet. In het vooruitzicht van het geplande voorstadsnet werden al wel enkele initiatieven genomen. Sinds december 2017 rijdt er tweemaal per uur een trein tussen Essen, Antwerpen-Centraal en Puurs. De IC-trein vanuit Charleroi naar Antwerpen rijdt verder tot Antwerpen-Luchtbal en Antwerpen-Noorderdokken. De NMBS bekijkt in samenspraak met De Lijn hoe men het aanbod de volgende jaren multimodaal kan uitbreiden. Onze vraag naar een mogelijk rechtstreekse lijn tussen Sint-Niklaas (linkeroever) en Essen (rechteroever) bleef onbeantwoord.
Watertaxi’s starten in het najaar
Brabo, het bedrijf dat onder meer de dokloodsen en bootsmannen in de Antwerpse haven verenigt, wil vanaf het najaar starten met een watertaxi-dienst in het havengebied op rechteroever en op de Schelde.
“Het project zit nog steeds in de startfase maar wij hopen om er vanaf het najaar gefaseerd mee te starten”, zegt manager Koen De Groof. “De watertaxi’s zijn een spin-off van onze activiteiten met havenloodsen en bootsmannen. Wij beschikken al over de noodzakelijke boten om die service aan te bieden en hebben ondertussen een dertigtal mogelijke op- en afstapplaatsen buiten de meest frequente haventerminals getraceerd. Wij denken ook aan aanlegplaatsen in de terminals, aan de waterkant, maar daarover moeten wij nog praten met de verschillende bedrijven. Bovendien moeten een aantal veiligheidsvoorschriften voor toegang tot de terminals worden gerespecteerd. Het Havenbedrijf en het stadsbestuur stellen zich positief op en samen met hen bekijken wij de planning van op- en afstapplaatsen.”
De Groof verduidelijkt dat de watertaxi’s uitsluitend gaan varen voor werknemers van de havenbedrijven. “Zij moeten vaak op een bepaald tijdstip op een locatie zijn, maar de verplaatsingstijd over de weg is moeilijk berekenbaar. Vanaf onze kantoren in het zuiden van de Antwerpse haven, aan kade 28, brengen wij je met de watertaxi op 20 minuten tot aan de Nederlandse grens. Dat is een enorme tijdwinst.”
Brabo zou met de watertaxi’s starten op de Schelde en in het havengebied op rechteroever. Op linkeroever is de haven minder uitgestrekt en moet worden bekeken of het haalbaar is. Verplaatsingen tussen de havengebieden op linker- en rechteroever zijn niet voor meteen omdat men via de sluizen tot in de dokken moet varen, en dat in tegenstelling tot Rotterdam waar de schepen vrije toegang hebben.
Kantoorbussen
Vanaf 17 september worden vier Office on Wheels-kantoorbuslijnen naar Antwerpen geopend vanuit Hasselt, Turnhout, Gent en Brussel. De buslijn vanuit Gent krijgt wellicht een eindhalte in het havengebied Zwijndrecht-Linkeroever. Wanneer havengebonden bedrijven participeren in andere Office on Wheels’- kantoorbuslijnen kan het traject aangepast worden en zullen ook zij tot in de haven rijden. Een strikt beperkt aantal haltes onderweg behoort eveneens tot de mogelijkheden.
Bedrijfsbussen
Het I-Bus-netwerk telt 39 lijnen en wordt gereden door Bus&Co (Kruibeke) in samenwerking met Autocars De Polder (Antwerpen) en Oostmalle Cars (Oostmalle). De i-Bus of Industrie-Bus rijdt voor personeel, interim-werk¬nemers, jobstudenten en contractoren van Covestro (Bayer), Evonik (Degussa), Ineos, Lanxess, Monsanto en Inovyn (Solvay).
27 lijnen rijden van maandag tot vrijdag dagdiensten, 12 bussen rijden dagelijks voor de drie ploegendiensten in de havenbedrijven. Alle bussen komen samen op de hub aan de Tijsmanstunnel West waar werknemers de aansluitende bus naar hun bedrijf kunnen nemen. Autocars De Polder zet 10 bussen in voor i-Bus en rijdt ook 23 buslijnen voor BASF. Daar bovenop rijden zij voor de raffinaderijen van Exxon Mobile en Total, voor BPost, ISS, Katoennatie en dergelijke.
